Hogere prijzen, een uitstalverbod, een rookverbod op een reeks van openbare plaatsen en strengere controles op de tabaksverkoop en -reclame. Het anti-tabaksplan dat minister van Volksgezondheid Frank Vandenbroucke (Vooruit) heeft aangekondigd omvat een batterij aan maatregelen die de verkoop van rookwaren moet terugdringen. Opvallend voor de dagbladhandels is dat het idee om de verkoop te beperken tot kleine winkels sneller dan voorzien in werking zal treden.
Om haar ambitie waar te maken om tegen 2040 een rookvrije generatie te creëren, schakelt de federale regering meer dan een versnelling hoger. De ministerraad van 20 oktober gaf zijn fiat voor een uitgebreide reeks van maatregelen die het roken in ons land moet terugdringen. Sommige van die maatregelen focussen op een rookverbod op specifieke plaatsen, anderen beperken de verkoop in de winkels.
In de eerste categorie verruimt minister van Volksgezondheid Vandenbroucke het bestaande rookverbod op publieke plaatsen. In 2022 nam Vivaldi al de beslissing om het roken te verbieden in onder meer attractieparken, dierentuinen, kinderboerderijen (tijdens activiteiten) en speelpleinen. Vanaf 1 januari 2025 komen daar sportterreinen (op en naast) bij, met uitzondering van de horecaterrassen die in de buurt liggen. Deze horecazaken dienen wel te voorzien in een rookzone die uit het zicht komt te liggen. Aan de in- en uitgangen van zorg-, opvang- en onderwijsinstellingen en van openbare bibliotheken geldt eveneens vanaf 2025 een rookverbod binnen een perimeter van tien meter. Het wordt bovendien verplicht om die rookvrije zone te signaleren. Ook tijdelijke verkooppunten, bijvoorbeeld op festivals, zijn vanaf 2025 uit den boze. Het bestaande verbod om te roken op het openbaar vervoer trekt de regering door naar het professioneel personenvervoer. Roken in de taxi kan met andere woorden niet meer.
Onder de maatregelen die de verkoop moeten beperken, is de prijsstijging van een pakje sigaretten zonder twijfel de belangrijkste ingreep van de federale regering. Vanaf 1 januari stijgt de prijs van een pakje met 20 sigaretten met 2 euro ten opzichte van 2023. In vier jaar Vivaldi betekent dat een toename van bijna 60% in de verkoopprijs. Een pakje Marlboro Red met 20 sigaretten bijvoorbeeld kost vanaf volgend jaar 10,8 euro tegenover 6,8 euro in 2020. De prijs van roltabak gaat met 4 euro omhoog ten opzichte van 2023, waarmee deze tijdens de aflopende legislatuur zowat verdubbeld is. Een pakje Lucky Strike van 50 gram bijvoorbeeld gaat van 9,7 euro in 2020 naar 18,7 euro in 2024. Bovendien voert de regering ook op vaping accijnzen in. Dat de hogere verkoopprijzen de dagbladhandel door de band heen niet ten goede komen is al langer bekend. Hogere accijnzen zorgen immers voor lagere winstmarges in de krantenwinkel.
Een tweede maatregel die een rechtstreekse impact heeft op de krantenwinkels is het verbod om vanaf 1 januari 2025 rookwaren en vaping producten zichtbaar uit te stallen. Het anti-tabaksplan legt de winkels op om de producten in een aparte ruimte te bewaren of op te bergen in een schuif of kast. Voor veel winkels dringt een investering zich op om aan die maatregel te voldoen.
Een voor de krantenwinkels minstens even opvallende maatregel is de beperking van de verkoop tot kleine winkels. Dat idee is dit jaar precies tien jaar oud, het ballonnetje daarover werd reeds in 2013 opgelaten door toenmalig minister van Volksgezondheid Laurette Onkelinx. Onder andere vanuit de tabaksindustrie werd daar toen niet meteen negatief op gereageerd, maar toch duurde het tot deze legislatuur voor Frank Vandenbroucke het oude idee uitvoerde. Eerder raakte al bekend dat de verkoop in winkels van meer dan 400m² verboden zou worden vanaf 2028. Nu vervroegt de regering de startdatum naar 2025. In Vlaanderen verdwijnen rookwaren daardoor uit meer dan 1.700 supermarkten. Krantenwinkels mogen de rookwaren zoals gezegd niet meer uitstallen, maar de regering duwt de rokers met de beperking volgens winkeloppervlakte wel uitgesproken richting de kleinhandel.
Dat de overheid met een kanalisering meer grip kan krijgen op de verkoop is een argument dat we de voorbije tien jaar wel vaker hoorden. Frank Vandenbroucke koppelt die controle dan ook meteen aan de beperking van het aantal verkooppunten. Het beleid zet in op strengere en scherpere controles op de naleving van de verbodsmaatregelen in de winkelpunten. Minderjarige jobstudenten die als mystery shopper in opdracht van de overheid anoniem rookwaren kopen, deden vorige zomer al hun intrede. De regering wil de controles opvoeren en geeft de inspectiediensten meer slagkracht. Bij het vaststellen van overtredingen kunnen zij meteen een winkel sluiten, van één uur tot dertig dagen. Uitbaters krijgen ook de verplichting opgelegd om – opnieuw vanaf 1 januari 2025 – een identiteitsbewijs te vragen aan iedereen die er jonger dan 25 jaar uitziet.
Naast de accijnzen op vaping, heeft de federale regering aangegeven ook het kader rond e-sigaretten verder te willen verscherpen. Momenteel loopt een overgangsfase (tot 11 januari 2024) naar een verbod op het aantrekkelijk maken van e-sigaretten, maar minister Vandenbroucke wil ook maatregelen treffen tegen de wegwerpvariant van de e-sigaret. In 2024 wordt een antwoord verwacht van de Europese Commissie over een verbod op wegwerp e-sigaretten. Als dat er is, wil Vandenbroucke de wegwerp e-sigaret vanaf 2025 verbieden, al valt het af te wachten of de regering dat nog voor mekaar krijgt binnen de huidige legislatuur. De minister benadrukte dat hij de wegwerpsigaret ziet als een opstap naar roken op jonge leeftijd. Ook het verbod op de verkoop van nicotinezakjes, die geldt sinds 1 oktober, past in die zienswijze.
De federale regering oogst niet verrassend zowel lof als kritiek met het nieuwe plan. Kom op tegen Kanker en Stichting tegen Kanker tonen zich enthousiast over het pakket maatregelen. Vooral de prijsverhogingen stippen zij aan als de meest efficiënte manier om roken tegen te gaan.
Ook bij de tabaksfabrikanten zijn de geluiden niet geheel negatief. British American Tobacco laat in een reactie bijvoorbeeld verstaan dat het graag een partner wil zijn van de regering in haar streven naar een rookvrije samenleving. “De politieke wil om de verkoop in winkels in de buurt van ziekenhuizen en scholen te beperken, is een aanpak die in lijn ligt met de strategie van BAT”, klinkt het. Ook de ontwikkeling van controles om de toegang tot tabaks- en nicotineproducten voor minderjarigen te beperken, kan BAT appreciëren. Minder blij is de fabrikant met de nieuwe accijnsverhogingen. “Er zijn aanwijzingen dat prijsverhogingen van tabak de illegale handel stimuleren. Deze beslissing komt dus vooral de illegale organisaties ten goede.” Tot slot betreurt BAT ook dat in het plan de tabaksvrije alternatieven geen rol spelen.
Bij de winkelorganisaties toonde vooral handelsfederatie Comeos zich weinig uitgelaten over het verkoopverbod in grote supermarkten. “Pure hypocrisie”, fulmineerde CEO Dominique Michel. “Er is geen enkele studie die aantoont dat een consument beter bewust gemaakt wordt van de risico’s van tabak in kleine dan in grote winkels. Ofwel is roken slecht voor de gezondheid en wordt de verkoop overal afgebouwd, ofwel laat je de verkoop toe. Maar nu zeggen in die winkel wel en niet in een andere, dat is toch nonsens. Denkt minister Vandenbroucke dat een pakje sigaretten dat je koopt in de supermarkt ongezonder is dan een pakje uit de winkel om de hoek?”