Sinds de verhoging van de minimumleeftijd (18 jaar) voor rookwarenverkoop stelt de FOD Volksgezondheid meer inbreuken vast. Het gemiddeld aantal inbreuken ging van 2% naar 5%. De oorzaak? Een leeftijdsgrens van 18 jaar maakt het voor controleurs efficiënter werken.
Tijdens controles van de FOD Volksgezondheid tussen 1 november en de start van de Coronacrisis midden maart bleek dat 1 op de 20 winkels (5,4%) sigaretten aan minderjarigen verkopen. Voor 1 november, toen de leeftijdsgrens nog op 16 jaar lag, werden veel minder winkeliers betrapt op een verkoop aan een te jonge klant. Tijdens de eerste tien maanden van 2019 stelden de controleurs 2,8% inbreuken vast. In 2018 lag dat cijfer op 2,2%.
Stijgt het aantal overtredingen mee met de leeftijdsgrens? Paul Van den Meerssche, hoofd van de controledienst van de FOD Volksgezondheid, legt de verklaring elders. “Het heeft vooral te maken met het afnemen van de twijfel bij de controleurs. Wij werken niet met mystery shoppers, maar onze controleur stelt zich op in een winkel en stelt eventuele overtredingen vast. Door de leeftijdsverhoging controleren we nu de verkoop aan een homogene groep.”
Van den Meerssche geeft een concreet voorbeeld. “Sta je bijvoorbeeld in een krantenwinkel vlak bij een middelbare school, dan was er vroeger veel meer twijfel mogelijk. Nu is een scholier met een boekentas op de rug in een grote meerderheid van de gevallen iemand aan wie je geen sigaretten mag verkopen. De kans dat de controleur juist zit, is met andere woorden veel groter geworden. De leeftijdsverhoging heeft ons toegelaten om de efficiëntie van de controle te verhogen: we raken minder snel verbrand en daardoor stijgen de cijfers uiteindelijk.”
Het aantal vastgestelde inbreuken mag dan wel stijgen, toch zegt dat cijfer niet alles. Het zegt al zeker niet dat jongeren meer gingen roken, legt Paul Van den Meerssche uit. “Een cijfer als 2,2% in 2018 was eigenlijk belachelijk laag. De stijging betekent zeker niet dat er plots meer tabak aan jongeren wordt verkocht. Onderzoeken met mystery shoppers die de media haalden, tonen vaak een heel ander beeld, met cijfers tussen 80 en 90%”.
Cijfers op het niveau van het winkelpunt zijn voor 2019 nog niet beschikbaar, maar Van den Meerssche bevestigt wel dat de controles vooral op krantenwinkels en nachtwinkels mikken. “Voor 2019 heb ik die cijfers nog niet, maar in 2018 telden we de meeste inbreuken in krantenwinkels en nachtwinkels”, zegt hij. “Supermarketen en kruideniers controleren we ook, maar opnieuw is de context in kranten- en nachtwinkels specifieker. Vaak controleren we voor en na schooltijd bij winkels in de buurt van de school of bijvoorbeeld op zaterdagavond bij nachtwinkels in de buurt van fuiven. Al kan het net zo goed dat we kleinere kruideniers en superettes in de omgeving van scholen bezoeken.”